UZLAŞTIRMA NEDİR?
Uzlaştırma kapsamına giren bir suçta Cumhuriyet Savcısı tarafından görevlendirilen uzlaştırmacı kişinin , olayın özelliklerine göre fail ve mağdura çözüm önerileri sunarak kendi iradeleri doğrultusunda uyuşmazlığın sona erdirildiği süreç uzlaştırma olarak adlandırılmaktadır. Uzlaştırma sürecinin amacı suçun taraflar üzerindeki etkilerinin giderilmesini sağlayarak yargılama sürecini hızlandırmak olduğu için bu süreçte uzlaştırmacı kişi tarafların yaşını, eğitimini, sosyal durumunu göz önüne alarak uzlaşma sonucunda vermiş oldukları kararların hukukî sonuçlarını anlatmaktadır. Bu süreçte taraflar, uzlaşma sağlanıncaya kadar karşı taraf ile uzlaşmak istediklerine ilişkin iradelerinden her zaman vazgeçebilir olup ; sürecin sonunda da uzlaşmak zorunda değillerdir. Yani; uzlaştırma, şüpheli veya sanık ile mağdur veya suçtan zarar görenin özgür iradeleri ile kabul etmeleri ve karar vermeleri hâlinde sağlanmaktadır. Ayrıca ; uzlaştırma görüşmeleri sırasında yapılan açıklamalar herhangi bir davada delil olarak da kullanılmayacaktır. Bu görüşmelerde mağdur ya da suçtan zarar görenin uzlaşma teklifini kabul etmesi haklarından vazgeçtiği anlamına gelmediği gibi ; şüpheli ya da sanığın da uzlaşma teklifini kabul etmesi söz konusu suçu kabul ettiği anlamına gelmemektedir.
Adliyede, uzlaştırma bürosundan sorumlu Cumhuriyet Savcısı tarafından görevlendirilen uzlaştırmacı kişi, şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar görene öncelikle uzlaşma teklifinde bulunmaktadır. Cumhuriyet Savcısı, tarafların sayısını göz önünde bulundurarak aynı uzlaştırma dosyası için birden fazla uzlaştırmacı kişiyi de görevlendirebilmektedir. Cumhuriyet Savcısı’nın onayı ile görevlendirilen uzlaştırmacı kişiler şüpheli, sanık, mağdur ya da suçtan zarar görene uzlaşma teklifinde bulunmaktadır. Bu süreçte görüşmeler, taraflarla birlikte veya ayrı ayrı gerçekleştirilebilecek olup taraflarla birden fazla görüşme de yapılabilmektedir. Uzlaşma görüşmelerinin yapılacağı yer ile ilgili olarak ise; tarafların kabul etmesi şartıyla uzlaştırmacının faaliyetlerini yürüttüğü büroda, adliye binalarında uzlaştırma müzakereleri için oda tahsis edilmişse bu yerlerde, kamu kurum ve kuruluşlarında bu amaçla ayrılan yerlerde veyahut tarafların menfaatlerine uygun olarak kararlaştırılan yerlerde uzlaştırma görüşmeleri yapılabilmektedir. Taraflar bu görüşmeler sonunda belli bir edimin yerine getirilmesi hususunda anlaşmaya varabilecekleri gibi edimsiz olarak da uzlaşabilmektedirler. Taraflar arasında meydana gelen zararın giderilmesi amacıyla kararlaştırılan bu edim , meydana gelen maddî veya manevî zararın tamamen ya da kısmen tazmin edilmesi veya eski hâle getirilmesi ya da bir kamu kurumu veya kamu yararına hizmet veren özel bir kuruluş ile yardıma muhtaç kişi ya da kişilere bağış yapılması gibi edimlerde bulunulması olabileceği gibi Ceza Muhakemesi Uzlaştırma Yönetmeliği’nde belirtilmiş olan diğer edim türleri olabilmektedir. Bu süreçte belirtmek gerekir ki; uzlaşma teklifinde bulunulması veya teklifin kabul edilmesi, soruşturma ya da kovuşturma konusu suça ilişkin delillerin toplanmasına ve koruma tedbirlerinin uygulanmasına da engel değildir.
Ceza yargılaması soruşturma ve kovuşturma adı verilen iki evreden oluşmakta olup soruşturma evresi, kovuşturma evresinden bir önceki aşamayı ifade etmektedir. Soruşturma evresinde suç işlediği iddia edilen kişi hakkındaki şüphenin aydınlatılması için olayla ilgili delillerin toplandığı süreçte edim yerine getirilerek uzlaşma sağlandığı takdirde; şüpheli kişinin hakkında kovuşturmaya yer olmadığına dair karar verilmektedir. Uzlaştırmacı, uzlaştırma işlemlerini sonuçlandırdığı bu süreçte tarafların edimlerini ayrı ayrı tereddüte yer vermeyecek ve mümkünse sıra numarası içerecek şekilde taraf sayısından bir fazla olarak hazırladığı raporu, kendisine verilen belge örneklerini ve varsa yapmış olduğu masrafları gösteren belge, gider pusulası veya rayice uygun yazılı beyanı tutanak ile uzlaştırma bürosuna teslim eder. Cumhuriyet Savcısı, uzlaşmanın tarafların özgür iradelerine dayandığını ve edimin hukuka ve ahlaka uygun olduğunu belirlerse raporu mühür ve imza altına alarak onaylamaktadır. Cumhuriyet Savcısı raporu, uzlaşmanın tarafların özgür iradelerine dayanmaması, edimin hukuka ve ahlaka uygun olmaması nedeniyle onaylamadığı takdirde ise gerekçesini rapora yazarak edimin değiştirilmesini uzlaştırmacıdan yine isteyebilmektedir. Uzlaşmanın sağlanmaması halinde ise; şüpheli olan bu kişinin hakkında söz konusu suç ile ilgili kamu davası açılarak yargılama süreci başlamaktadır. Örneğin; uzlaşmaya tabi bir suç nedeniyle kamu davası açmak üzere yeterli şüphe olduğunu düşünen savcılık dosyayı uzlaştırma bürosuna gönderdikten sonra, uzlaşma sağlandığı takdirde; fail hakkında kovuşturmaya yer olmadığına dair karar vermektedir. Aksi halde uzlaşma sağlanamadığı takdirde; şüpheli kişi hakkında kamu davası açılmaktadır.
Kovuşturma evresinde ise mahkeme önünde suçlu olarak nitelendirilen kişinin üzerine atılı suçu işleyip işlemediği hususu araştırılmaktadır. Bu evrede de uzlaştırmacı, uzlaştırma işlemlerini sonuçlandırdığında aynı şekilde tarafların edimlerini ayrı ayrı tereddüte yer vermeyecek ve mümkünse sıra numarası içerecek şekilde taraf sayısından bir fazla olarak hazırladığı raporu, kendisine verilen belge örneklerini ve varsa yapmış olduğu masrafları gösteren belge, gider pusulası veya rayice uygun yazılı beyanı tutanak ile uzlaştırma bürosuna teslim etmektedir. Uzlaşmanın gerçekleşmesi hâlinde, tarafların imzalarını da içeren raporda, ne suretle uzlaşıldığı ayrıntılı biçimde anlatılır. Bundan sonra bürodan sorumlu Cumhuriyet Savcısı dosyayı ve raporu üst yazıyla mahkemeye gönderecek olup mahkeme, bu aşamada uzlaşmanın tarafların özgür iradelerine dayandığını ve edimin hukuka ve ahlaka uygun olduğunu belirlerse raporu mühür ve imza altına alarak kovuşturma dosyasında muhafaza edecektir. Mahkeme , raporu tarafların özgür iradelerine dayanmaması, edimin hukuka ve ahlaka uygun olmaması nedeniyle onaylamazsa şayet ; gerekçesini rapora yazarak edimin değiştirilmesi için dosyayı büroya tekrardan gönderebilmektedir. Kovuşturma aşamasında edim yerine getirilerek uzlaşma sağlandığı takdirde; dava hakkında düşme kararı verilmektedir. Uzlaşmanın sağlanmaması halinde ise; sanık olarak adlandırılan kişi hakkında mahkeme süreci devam etmektedir. Ayrıca; bu süreçte taraflar arasında uzlaşmanın sağlanması halinde uzlaşmaya konu olan olayla ilgili olarak tazminat davası açılamayacak olup ; önceden açılmış ve sonuçlanmamış bir tazminat davasında da feragat edilmiş sayılmaktadır.
Avukat Gülsen Tutoğlu
avukatgulsentutoglu@gmail.com
